آل ابیطالبآلِ ابی‌طالِب، عنوان خاندان ابوطالب بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبدمناف (د ح۶۱۹م) عموی پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) و بزرگ‌ترین پشتیبان او تا دم مرگ می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - علت اشتهار به ابوطالب ۳ - نام‌های دیگر خاندان ۴ - محل سکونت ۵ - فرزندان و نامداران خاندان ۵.۱ - طالب بن ابی‌طالب ۵.۲ - عقیل بن ابی‌طالب ۵.۲.۱ - فرزندان و نوادگان ۵.۳ - جعفر بن ابی‌طالب ۵.۳.۱ - فرزندان ۵.۳.۲ - شاخه‌های خاندان ۵.۴ - علی بن ابی‌طالب ۵.۵ - دیگر نامداران ۵.۶ - فرزندان دختر ۶ - فهرست منابع ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - نام و خانداننام وی عبدمناف و او خود از خاندان بنی هاشم بود. ۲ - علت اشتهار به ابوطالبعلت اشتهار وی به ابوطالب (هـ م) آن است که فرزندی به نام طالب داشته است. ۳ - نام‌های دیگر خانداندر کتاب‌های رجال و تاریخ و انساب از این خاندان با عناوین گوناگونی یاد شده است: بنی ابی‌طالب، طالبیّین و بنی هاشم طالبی در مقابل بنی هاشم عباسی. [۲]
طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ج۱، ص۱۹۱-۱۹۲، به کوشش محمود رامیار، دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱ش.
[۳]
نخجوانی، هندوشاه، تجارب‌السف، ص۱۰۸، به کوشش عباس اقبال، تهران، طهوری، ۱۳۵۷ش.
[۴]
بغدادی، سویدی، محمد‌امین، سبائک‌الذهب فی معرفةالعرب، ج۱، ص۳۱۵، بیروت، دارالکتب‌العلمیة، ۱۴۰۶ق.
[۵]
بغدادی، سویدی، محمد‌امین، سبائک‌الذهب فی معرفةالعرب، ج۱، ص۳۲۳، بیروت، دارالکتب‌العلمیة، ۱۴۰۶ق.
[۶]
بغدادی، سویدی، محمد‌امین، سبائک‌الذهب فی معرفةالعرب، ج۱، ص۳۲۴، بیروت، دارالکتب‌العلمیة، ۱۴۰۶ق.
۴ - محل سکونتاین خاندان مکی‌الاصل بوده، اما بعدها افراد آن در مدینه، سوریه، لبنان، عراق، مصر و ایران و دیگر جاها سکونت گزیده‌اند. [۷]
ابن عنبه، احمد بن علی، عمدةالطالب، ج۱، ص۳۲-۳۵، نجف، المطیعةالحیدریة، ۱۳۸۰ق.
۵ - فرزندان و نامداران خاندانفرزندان ابوطالب و برخی از نامداران این خاندان بدین شرحند: ۵.۱ - طالب بن ابیطالبطالب بن ابی‌طالب: (د ح۲ق/۶۲۳م)، بزرگ‌ترین فرزند ابوطالب که از زندگی وی آگهی دقیقی در دست نیست. تنها خبری که از او در تاریخ و رجال و انساب آمده، شرکت وی در جنگ بدر است که مشرکان او را اکراه به این جنگ بردند و او پس از شکست خوردن قریش ناپدید شد، زیرا در میان کشته شدگان و اسیران نبود و به مکه نیز بازنگشت. برخی گفته‌اند که از جنگ منصرف شد و با همراهان خود به مکه بازگشت و اندکی پس از آن درگذشت. [۹]
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج۲، ص۲۷۱، به کوشش سقا ابیاری شلبی، بیروت، داراحیاء‌التراث‌العربی.
[۱۰]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۴۲، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسةالاعلمی، ۱۳۹۴ق.
و بعضی نقل کرده‌اند که به یمن یا به شام رفت و در میان راه درگذشت. [۱۱]
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج۲، ص۲۷۱، به کوشش سقا ابیاری شلبی، بیروت، داراحیاء‌التراث‌العربی.
[۱۲]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۴۲، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسةالاعلمی، ۱۳۹۴ق.
و نیز گفته‌اند که در دریا غرق شد. وی را فرزندی نبود و از او نسلی نماند. [۱۴]
ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهرةالنسب، ج۱، ص۳۰، به کوشش عبدالستار احمد فرّاج، کویت، مطبعة حکومةالکویت، ۱۴۰۳ق.
۵.۲ - عقیل بن ابیطالبابویزید عَقیل بن ابی طالب: (د ۶۰ق/۶۸۰م)، عالم به انساب قریش و عرب و یکی از چهار داور مشهور عرب و راوی حدیث. با اکراه در جنگ بدر شرکت کرد و اسیر شد و با فدیه‌ای که عموی او عباس پرداخت، آزاد گشت و به گفته ابن قتیبه بلافاصله پس از آزادی مسلمان شد. گفته‌اند پیش از صلح حُدیبه، یا در فتح مکه مسلمان شد. [۱۸]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۶۹، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسةالاعلمی، ۱۳۹۴ق.
۵.۲.۱ - فرزندان و نوادگانفرزندان وی بدین شرحند: یزید، سعید، جعفراکبر، ابوسعید احوب، مسلم، عبدالله‌اکبر، عبدالرّحمن، عبدالله‌اصغر، علی، جعفر، اصغر، حمزه، عثمان، محمد، عبیدالله، ام‌هانی، رمله، اسماء، فاطمه، ام‌قاسم، زینب و ام‌نعمان. [۲۱]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۶۹، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسةالاعلمی، ۱۳۹۴ق.
[۲۲]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۷۱، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسةالاعلمی، ۱۳۹۴ق.
مسلم بن عقیل (هـ م) در کوفه شهید شد و عبدالله‌اکبر و عبدالرحمن و جعفراکبر و محمد بن عقیل در کربلا شهید شدند.. [۲۳]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۷۰، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسةالاعلمی، ۱۳۹۴ق.
[۲۴]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۷۷، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسةالاعلمی، ۱۳۹۴ق.
از مسلم بن عقیل نیز دو فرزند به نام‌های محمد و عبدالله در کربلا شهید شدند. نسل عقیل تنها از طریق محمد ادامه یافت چنان‌که بنی مرقوع در طبرستان، بنی همام و بنی غلق در نصیبین، فرزندان ابن قرشیه در مصر، بنی عقیل در یمن و قم و اصفهان و فسا و کوفه و بنی اوقص در کرمان و طبرستان و خراسان از بازماندگان او بودند. ۵.۳ - جعفر بن ابیطالبابوعبدالله جعفر بن ابی‌طالب: (د ٨ق/۶۲۹م)، مشهور به ذوالجناحین و ذوالهجرتین و جعفر طیّار. ده سال از امام علی (علیه‌السلام) بزرگ‌تر و ده سال از عقیل کوچک‌تر بود. او سی و دومین نفری است که با همسرش اسماء دختر عُمیس مسلمان شد و ریاست مسلمانان مهاجر به حبشه را به عهده گرفت و روز فتح خبیر به مدینه بازگشت. وی نخستین و به قولی دومین فرمانده سپاه اسلام در جنگ مؤته بود و در همان جنگ به شهادت رسید. [۲۷]
ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهرةالنسب، ج۱، ص۳۰، به کوشش عبدالستار احمد فرّاج، کویت، مطبعة حکومةالکویت، ۱۴۰۳ق.
[۲۸]
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج۱، ص۲۷۵، به کوشش سقا ابیاری شلبی، بیروت، داراحیاء‌التراث‌العربی.
۵.۳.۱ - فرزنداناز جعفر بن ابی طالب هشت فرزند پسر باقی ماند: عبدالله، عون، محمداکبر، محمداصغر، حمید، حسین، عبدالله‌اصغر و عبدالله‌اکبر. محمداکبر در جنگ صفین با عموی خود علی بن ابی طالب (علیه‌السلام) بود و به شهادت رسید. عون و محمد اصغر در کربلا شهید شدند. نسل جعفر از طریق عبدالله‌اکبر ادامه یافت. ۵.۳.۲ - شاخه‌های خاندانخاندان جعفر بن ابی‌طالب بعدها به شاخه‌های متعدد تقسیم شد: بنی عریض، بنی موسی‌الجون، بنی جعفر، بنی عجزه، بنی یوسف بن عبدالله، بنی جحاف، بنی داوود، بنی ادریس، بنی الهراج، بنی یار، و جعافره. اینان در حجاز، عراق، مصر، دمشق، مغرب، هرات، بلخ، بخارا، اصفهان، اهواز، آذربایجان، گرگان، طبرستان، قزوین، کرمان و شوشتر سکونت داشته‌اند. [۳۱]
زبیری، مصعب بن عبدالله، نسب قریش، ج۱، ص۸۰-۸۳، به کوشش لوی پروونسال، قاهره، دارالمعارف، ۱۹۵۱م.
[۳۴]
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، ج۲، ص۴۳، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسةالاعلمی، ۱۳۹۴ق.
[۳۷]
بغدادی، سویدی، محمد‌امین، سبائک‌الذهب فی معرفةالعرب، ج۱، ص۳۲۴، بیروت، دارالکتب‌العلمیة، ۱۴۰۶ق.
۵.۴ - علی بن ابی‌طالب«ابوالحسن، علی بن ابی طالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف بن قصی بن کلاب»، نخستین امام از ائمه اثنی عشر، دومین معصوم از چهارده معصوم (علیه‌السّلام) و از دیدگاه اهل سنت خلیفه چهارم از خلفای راشدین است. آن حضرت دومین شخص عالم اسلام - پس از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) - و وصی و ولی مطلق هستند و اعتقاد به امامت و وصایت و ولایت آن حضرت و یازده فرزند بزرگوارش یکی از اصول مذهب امامیه است. اما عده‌ای از پیروان و معتقدان آن حضرت به ملاحظه کثرت فضایل و کرامات ایشان از جاده اعتدال منحرف شده و اعتقاداتی فوق اعتقادات شیعه امامیه درباره ایشان پیدا کرده‌اند. این عده به غلات یعنی غلوکنندگان معروف شده‌اند و هم در نظر اهل سنت و هم در نظر شیعه از جاده هدایت به دور افتاده‌اند و از اهل بدعت و ضلال محسوب می‌گردند. حضرت علی (علیه‌السّلام) به جز کنیه ابوالحسن به ابوتراب نیز معروف بود و این کنیه را حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به او داده بود و آن هنگامی بود که او را بر روی خاک خوابیده دیده بود و او را بیدار کرده و گرد و خاک از پشت او برافشانده و فرموده بود تو ابوتراب هستی. آن حضرت این کنیه را چون از جانب رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به او داده شده بود بسیار دوست می‌داشت و آن را بر کنیه‌ها و القاب دیگر ترجیح می‌داد. اما بنی امیه و دشمنان حضرت در این کنیه نوعی تحقیر و توهین می‌دیدند و به کسان خود دستور داده بودند که آن را همچون دشنام و ناسزایی درباره او بکار برند. زیاد بن ابیه و پسرش عبیدالله بن زیاد و حجاج بن یوسف ثقفی این کنیه را درباره او بسیار بکار می‌بردند. ۵.۵ - دیگر نامداراناز دیگر نامداران آل ابی‌طالب ثعالبه، هواشم و بنی صالح را می‌توان نام برد. ۵.۶ - فرزندان دختراز ابوطالب دخترانی نیز به جای ماندند: ام‌هانی (هند یا فاخته)، جمانه و ام‌طالب (رَبطه). ۶ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، عزالدین، اسدالغابة، تهران، المکتبه‌الاسلامیه، ۱۳۴۲ش. (۲) ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر. (۳) ابن عنبه، احمد بن علی، عمدةالطالب، نجف، المطیعةالحیدریة، ۱۳۸۰ق. (۴) ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، مصر، دارالکتب، ۱۹۶۰م. (۵) ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهرةالنسب، به کوشش عبدالستار احمد فرّاج، کویت، مطبعة حکومةالکویت، ۱۴۰۳ق. (۶) ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش سقا ابیاری شلبی، بیروت، داراحیاء‌التراث‌العربی. (۷) بغدادی، سویدی، محمد‌امین، سبائک‌الذهب فی معرفةالعرب، بیروت، دارالکتب‌العلمیة، ۱۴۰۶ق. (۸) بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسةالاعلمی، ۱۳۹۴ق. (۹) زبیری، مصعب بن عبدالله، نسب قریش، به کوشش لوی پروونسال، قاهره، دارالمعارف، ۱۹۵۱م. (۱۰) طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱ش. (۱۱) نخجوانی، هندوشاه، تجارب‌السف، به کوشش عباس اقبال، تهران، طهوری، ۱۳۵۷ش. ۷ - پانویس۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل ابی‌طالب»، ج۱، ص۳۵۸. |